Ecocide: een doelgerichte uitroeiing van het milieu?

Het nieuwe misdrijf ‘ecocide’ is een stap dichterbij, nu de Ministerraad de voorontwerpen tot invoering van boek 1 en 2 van het nieuwe Strafwetboek eind oktober heeft goedgekeurd. Wat houdt ‘ecocide’ concreet in? Gaat het – naar analogie met genocide – om een daad die de uitroeiing van het milieu beoogt? Hoewel de tekst van het voorontwerp niet beschikbaar is, doet Raphaël Bonte van Waeterinckx Advocaten toch een poging dit te achterhalen. De basis hiervoor, vormt een nieuwsbericht op de officiële website van Zakia Khattabi (Écolo), federaal minister van Leefmilieu (1) .

‘Ecocide’ zou onder boek 2 van het nieuwe Strafwetboek worden ondergebracht (2). Hiervoor werd het advies van de Commissie tot hervorming van het strafrecht (hierna: Commissie) gevraagd, die een voorstel van definitie opstelde (3).

Voorstel van de commissie

Voor de definitie van het begrip ‘ecocide’ leunde de Commissie aan bij de definitie die werd geformuleerd door het panel van deskundigen voor de Stop Ecocide Foundation onder leiding van professor Philip Sands ter amendering van het Statuut van Rome (4).

De Commissie stelde de volgende definitie voor:

“Misdaad van ecocide is een internationaalrechtelijke misdaad en wordt bestraft volgens de bepalingen van deze titel, de misdaad van ecocide zoals hierna omschreven, gepleegd zowel in vredes- als in oorlogstijd.”

De misdaad van ecocide is het opzettelijk door middel van een handeling of een nalaten, plegen van ongeoorloofde of moedwillige gedragingen die ernstige, grootschalige en blijvende schade aan het milieu veroorzaken of kunnen veroorzaken wetende dat er een reële mogelijkheid bestaat dat deze gedragingen dergelijke schade kunnen teweegbrengen.

Voor de toepassing van de vorige alinea wordt verstaan onder:

1. Moedwillig: de gedragingen gepleegd met een opzettelijke of roekeloze minachting voor de schade die buitensporig zou zijn in verhouding met de verwachte sociale en economische voordelen;
2. Ernstig: de schade die erin bestaat wijzigingen, verstoringen of zeer nadelige effecten teweeg te brengen aan een of meer onderdelen van het milieu, met inbegrip van de ernstige gevolgen voor het menselijk leven, voor de biologische diversiteit of voor de natuurlijke, culturele of economische hulpbronnen;
3. Grootschalig: de schade die verder reikt dan een beperkt geografisch gebied, die een landgrensoverschrijdend karakter heeft of die een heel ecosysteem, een volledige soort of een aanzienlijk aantal mensen treft;
4. Blijvend: de schade die onomkeerbaar is of die niet binnen een redelijke termijn kan worden hersteld door natuurlijke regeneratie;
5. Milieu: de Aarde, haar biosfeer, haar cryosfeer, haar lithosfeer, haar hydrosfeer en haar atmosfeer, alsook de kosmische ruimte.”

Een aantal elementen vergen nadere toelichting:

• Handelen of nalaten: het misdrijf viseert zowel handelingen als onthoudingen.
• Voortdurende en aflopende gedragingen: de delictsomschrijving is zo ruim dat het misdrijf zowel aflopende als voortdurende gedragingen viseert.
• Ongeoorloofde of moedwillige gedraging: het kan zowel gaan om gedragingen die op zichzelf wederrechtelijk zijn, als gedragingen die niet per definitie verboden zijn, maar die worden gesteld met een opzettelijke of roekeloze minachting voor de schade die buitensporig zou zijn in verhouding met de verwachte sociale en economische voordelen.
• Die ernstige, grootschalige en blijvende schade aan het milieu kunnen veroorzaken: Ten eerste is het voldoende dat de gedraging zulke schade kan Het betreft aldus een zgn. ‘gevaarzettingsdelict’. Verder moet de schade cumulatief ernstig, grootschalig en blijvend zijn.
• Moreel element: het is een opzettelijk misdrijf. Het vereist een wetens en willens gestelde gedraging, doch het is niet vereist dat de dader de gevolgen van de gedraging wenst. Het is voldoende dat de dader bewust was van de kans dat voornoemde schade zich zou kunnen voordoen. Het betreft aldus een zgn. ‘eventueel opzet’. Dit is een fundamenteel verschil met het misdrijf ‘genocide’ dat de uitroeiing van een bepaalde groep beoogt en bijgevolg een bijzonder opzet vergt.
• Straf: Naar analogie van de straffen toepasselijk op de meeste schendingen van het internationaal humanitair recht bedoeld in titel I bis, stelde de Commissie een straf voor van niveau 8 in de zin van het nieuwe Strafwetboek. Het gaat om een levenslange gevangenisstraf (5). Voor rechtspersonen is een straf van niveau 8 een geldboete van meer dan 4 000 000 euro tot 5 760 000 euro (6).

Het voorontwerp

De definitie vermeld in het nieuwsbericht, wijkt op de volgende elementen af van de door de Commissie voorgestelde definitie (7):

• Handeling: Alleen handelingen worden geviseerd. Onthoudingen zijn niet strafbaar.
• Moedwillige ongeoorloofde gedraging: Het voorontwerp lijkt volgens het nieuwsbericht alleen op zichzelf onwettelijke gedragingen te viseren die moedwillig worden gepleegd.
• Gedraging die ernstige, grootschalige en blijvende schade aan het milieu veroorzaakt: Het is geen gevaarzettingsdelict; de schade moet zich effectief voltrekken.
• Moreel element: ook op het vlak van het moreel element is er een licht verschil. Daar waar de Commissie gewag maakt van de wetenschap dat de schade zich kan voordoen, vereist het voorontwerp volgens het nieuwsbericht de wetenschap dat de schade wordt toegebracht door de handeling.
• Straf: de toepasselijke straf is een straf van niveau 6, oftewel een gevangenisstraf van meer dan vijftien jaar tot ten hoogste twintig jaar voor natuurlijke personen en een geldboete van meer dan 1 200 000 euro tot ten hoogste 1 600 000 euro voor rechtspersonen (8).

Een terechte hoge drempel voor een zware bestraffing

Het voorgaande leert ons dat het misdrijf ‘ecocide’, bij gebrek aan een vereist bijzonder opzet, niet kan worden gelijkgesteld met ‘genocide’ (9). Niettemin is de drempel hoog; de gedraging moet schade veroorzaken die ernstig, grootschalig en blijvend is.

Los van de strafrechtelijke aspecten, roept het misdrijf constitutionele vragen op. De gewesten hebben immers een exclusieve normatieve bevoegdheid inzake milieuaangelegenheden. Dit wordt omzeild door het misdrijf te koppelen aan “ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht” waarvoor de federale wetgever bevoegd is. Het valt nog te bezien of deze zienswijze het Grondwettelijk Hof zal overtuigen, mocht het zich in de toekomst hierover buigen.

© Raphaël Bonte

Referenties

(1) https://news.belgium.be/nl/zakia-khattabi-laat-de-misdaad-van-ecocide-inschrijven-het-strafwetboek

(2) https://www.teamjustitie.be/2022/11/06/een-nieuw-strafwetboek-aangepast-aan-de-21e-eeuw/ ; https://news.belgium.be/nl/zakia-khattabi-laat-de-misdaad-van-ecocide-inschrijven-het-strafwetboek.
Daarnaast werd tevens een wetsvoorstel teneinde de misdaad van ecocide in het Strafwetboek op te nemen ingediend (Wetsvoorstel teneinde de misdaad van ecocide in het Strafwetboek op te nemen, Parl.St. Kamer 2021-22, nr. 55-2356/001). Het wetsvoorstel is momenteel hangend in de commissie. Het heeft nog niet, en zal wellicht nooit het voorwerp uitmaken van een parlementair debat.

(3) Ministerieel besluit van 22 december 2020 houdende oprichting van de Commissie tot hervorming van het strafrecht, BS 20 januari 2021; C.-H. BORN, J. DE HERDT, J. ROZIE, D. VANDERMEERSCH, “Ecocide als misdaad van internationaal recht in het nieuwe Strafwetboek?”, RW 2022-23, afl. 8, 283, nr. 1.

(4) https://www.stopecocide.earth/legal-definition; C.-H. BORN, J. DE HERDT, J. ROZIE, D. VANDERMEERSCH, “Ecocide als misdaad van internationaal recht in het nieuwe Strafwetboek?”, RW 2022-23, afl. 8, 293, nr. 31.

(5) Wetsvoorstel tot invoering van een nieuw Strafwetboek – Boek 1 en Boek 2, ParLSt. Kamer 2019, nr. 0417/001, 132, tenzij het voorontwerp van de regering hiervan zou afwijken.

(6) Wetsvoorstel tot invoering van een nieuw Strafwetboek – Boek 1 en Boek 2, ParLSt. Kamer 2019, nr. 0417/001, 141.

(7) https://news.belgium.be/nl/zakia-khattabi-laat-de-misdaad-van-ecocide-inschrijven-het-strafwetboek: “elk misdrijf houdende het moedwillig plegen van een wederrechtelijke handeling die ernstige, grootschalige en blijvende schade aan het milieu veroorzaakt met de wetenschap dat dergelijke schade wordt toegebracht door deze handeling. Deze misdaad wordt bestraft met een bijzonder zware straf van niveau 6, met name een gevangenisstraf van 10 tot 20 jaar.”

(8) Wetsvoorstel tot invoering van een nieuw Strafwetboek – Boek 1 en Boek 2, ParLSt. Kamer 2019, nr. 0417/001, 134 en 142.

(9) De andere misdaden van internationaal humanitair recht vereisen een algemeen opzet.